دکتر محمدرضا جواهری 
مسواک هنگام وضو
امام صادق علیه السلام می فرمایند: از سفارش های رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم به امیرالمومنین علی بن ابیطالب علیه السلام این بود : علیک بالسواک عند کل وضو(25 ) .
« بر تو باد مسواک زدن هنگام وضو گرفتن » آنقدر مسواک زدن هنگام وضوگرفتن ارزش و اهمیت دارد که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرموده اند : لولا ان اشق علی امتی لامرتهم بالسواک عند وضو کل صلاته : اگر سخت و مشکل نبود و امت در مشقت نمی افتادند آنها را به مسواک زدن به هنگام هر وضوی نماز امر می کردم (26 ) .
مرحوم شیخ حر عاملی صاحب وسائل الشیعه بعد از ذکر این روایت می نویسد : مقصود از امر در این حدیث وجوب است چون استحباب این کار قطعی و ثابت شده است (27 ) .
در تاکید مسواک زدن هنگام هر وضو پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله وسلم فرموده اند : السواک شطر الوضو مسواک زدن بخشی از وضو است (28 ) .
مسواک زدن و نماز
« نماز » بزرگ ترین عبادت دائمی روزانه هر مسلمان است و پیوسته هر مسلمان در شبانه روز پنج وعده روبه قبله به نماز می ایستد. علاوه بر مسواک در هنگام وضو برای برپایی نمازها نیز مسواک مستحب است . رفتار و گفتار پیامبر اعظم حضرت محمد صلی الله علیه وآله وسلم پیش از اقامه نمازها در راستای تشویق و راهنمایی پیروان خویش بر مسواک زدن قرار داشته است . مرحوم شیخ صدوق نقل کرده است : کان النبی صلی الله علیه وآله وسلم یستاک لکل صلاه پیامبر برای هر نماز مسواک می کرد.
در وصایای رسول خدا به حضرت علی علیه السلام چنین آمده است : علیک بالسواک لکل صلاه : بر تو باد به مسواک برای هر نماز(29 ) .
پیامبر اسلام فرموده اند : رکعتین بالسواک احب الی الله عزوجل من سبعین رکعه بغیر سواک . خدای متعال دو رکعت نماز با مسواک را بیشتر از هفتاد رکعت بدون مسواک دوست دارد(31 ) .
مسواک زدن و قرآن
« قرآن » معجزه قولی جاویدان و ابدی پیامبر اعظم و آخرین و بزرگترین راهنمای بشریت به سوی سعادت حقیقی و کمال الهی است . تاکید بر قرائت این کتاب آسمانی با دهان مسواک زده بیانگر اهمیت بهداشت دهان و دندان از منظر قرآن کریم و آورنده آن حضرت محمد صلی الله علیه وآله وسلم است .
ابان خیاط از قول امام صادق علیه السلام نقل می کند که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : نظفوا طریق القرآن قیل یا رسول الله و ما طریق القرآن قال افواهکم قیل بماذا قال بالسواک . طریق و راه قرآن را پاکیزه کنیم پرسیده شد طریق قرآن کدام است فرمودند : دهانهای شما پرسیده شد با چه چیز دهان را پاکیزه کنیم فرمودند : با مسواک (32 ) . پیامبراسلام صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : افواهکم طریق من طرق ربکم فاحبها الی الله اطیبها ریحا فطیبوها بما قدرتم علیه : دهانهای شما راهی از راههای پروردگارتان است . بهترین دهانها آن دهانی است که از همه خوشبوتر باشد پس دهانهایتان را به میزان توانایی پاک کنید(33 ) . 
دهان هایتان را پاکیزه کنید زیرا دهان هایتان راه قرائت قرآن است .
اداب و چگونگی مسواک زدن
در تعلیمات دین جامع و جهانی و جاویدان پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله وسلم حتی به شیوه و کیفیت مسواک کردن نیز توجه شده است و سیره و روش مسواک نمودن پیامبر و راهنمایی های آن حضرت پیرامون آداب مسواک در قالب احادیث نبوی در کتاب های حدیثی ذکر شده است . درباره روش مسواک زدن پیامبر چنین آمده است : کان النبی صلی الله علیه وآله وسلم اذا استاک استاک عرضا زمانی که پیامبر مسواک می زد عرضی و به عرض دندآنهامسواک می زد(37 ) .
درباره مسواک با چوب درخت زیتون فرموده اند : نعم السواک الزیتون من شجره مبارکه و یذهب بالحفر و هو سواکی وسواک الانبیا قبلی (38 ) : زیتون مسواک خوب از درخت مبارکی است فساد دندان را می برد و آن مسواک من و مسواک پیامبران پیش از من است .
پیامبر اعظم به یاران خویش در آموزش روش مسواک فرموده اند : استاکوا عرضا ولاتستاکوا طولا(39 ) : عرضی مسواک بزنید و طولی مسواک نزنید!
دوازده خصلت برای مسواک
پیامبر گرامی اسلام فرموده اند : فی السواک اثنتاعشره خصله : مطهره للفم و مرضاه للرب و یبیض الاسنان و یذهب بالحفر ویقلل البلغم و یشهی الطعام و یضاعف الحسنات و تصاب به السنه تحضره الملائکه و یشداللثه و هویمربطرقه القرآن و رکعتین بسواک احب الی الله عزوجل من سبعین رکعه بغیر سواک (40 ) در مسواک دوازده خصلت است : پاک کننده دهان و مایه خشنودی پروردگار است و دندان ها را سفید می کند و چرک و فساد آن را از بین می برد و بلغم را کم می کند و انسان را برای صرف غذا به اشتها می آورد و نیکی را چند برابر می نماید و مسواک انسان به سنت نبوی می رسد و فرشتگان نزد او حاضر می گردند و لثه را محکم می کند و به راه قرآن می گذرد و دو رکعت نماز با مسواک در پیشگاه خدای عزوجل از هفتاد رکعت بی مسواک محبوبتر است .
درباره نقش مسواک در خوب و زیبا سخن گفتن فرمودند : السواک یزیدالرجل فصاحه (41 ) . مسواک برفصاحت مرد می افزاید .
امتیازات مسواک در گفتار رسول اعظم (ص ) با امام علی (ع )
پیامبر خدا حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم به امیرالمومنین علیه السلام فرمودند : یا علی علیک بالسواک فان فی السواک مطهره للغم و مرضاه للرب و مجلاه للعین (42 ) . ای علی ! بر تو باد به مسواک نمودن مسواک پاک کننده دهان و موجب خشنودی پروردگار و مایه جلا و روشنایی چشم است .
امام علی علیه السلام از پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم فضایل و امتیازات مهمی را برای مسواک روزانه نقل کرده اند. آن حضرت فرموده اند : من استاک کل یوم مره رضی الله عنه و له الجنه و من استاک کل یوم مرتین فقدادام سنه الانبیا و کتب الله له بکل صلاه یصلیها ثواب ماه رکعه واستغنی عن الفقر و تطیب نکهته و یزید فی حفظه و یشتد له فهمه و یمر طعامه و یذهب اوجاع اضراسه و یدفع عنه القسم و تصافحه الملائکه لما یرون علیه من النور و ینفی اسنانه و تشیعه الملائکه عند خروجه من البیت و تستغفره حمله العرش و الکروبیون و کتب الله له بکل مومن و مومنه ثواب الف سنه و رفع الله له الف درجه و فتح الله له ابواب الجنه یدخل من ایها شا و اعطاه الله کتابه بیمینه و حاسبه حسابا یسیرا و فتح علیه ابواب الرحمه و لایخرج من الدنیا حتی یری مکانه من الجنه و قداقتدی بالانبیا و دخل معهم الجنه و من استاک کل یوم و قضی الله له کل حاجه له فی امرالدنیا والاخره ویکون یوم القیامه فی ظلل العرش یوم لاظل الاظله و یکون فی الجنه رفیق ابراهیم علیه السلام و رفیق جمیع الانبیا(43 ) هرکس روزی یک بار مسواک کند خداوند از وی خشنود باشد و برایش بهشت است و هر کس روزی دوبار مسواک بزند سنت پیامبران را ادامه داده و خداوند برای هر نمازی که می خواند ثواب و پاداش صد رکعت می نویسد و از فقر نجات یاید و بی نیاز گردد و بوی بد دهانش پاک شود و حافظه اش زیاد و فهمش شدت یابد و غذایش گوارا گردد و دردهای دندانهایش از بین می رود و بیماری از وی دفع می گردد و فرشتگان برای نوری که براو می بینند با وی مصافحه می کنند و دندانهایش پاکیزه می شود و فرشتگان هنگام خروجش از خانه او را مشایعت می کنند و حاملان عرش و کروبیون برایش استغفار می نمایند و خداوند برای هر مومن و مومنه ای ثواب هزار سال نوشته و هزار درجه وی را بالا می برد و برایش درهای بهشت را باز نماید که از هریک بخواهد وارد شود و کتابش را به دست راستش بدهد و او را محاسبه آسان نماید و درهای رحمت را بر وی بگشاید و از دنیا نمی رود تا جایگاهش را در بهشت ببیند. او به پیامبران اقتدا کرده و با آنان وارد بهشت می شود...و خداوند حاجت وی در امر دنیا و آخرت را برآورده نماید و روز قیامت که سایه ای جز سایه عرش الهی نیست در سایه عرض الهی باشد و در بهشت رفیق ابراهیم علیه السلام و رفیق تمام پیامبران باشد.
رسول الله در بیان دیگری خطاب به امیرالمومنین علیه السلام فرمودند : یا علی ثلاث یزدن فی الحفظ و یذهبن السقم : اللبان و السواک و قرائه القرآن (44 ) . ای علی سه چیز است که حافظه را زیاد و درد را از بین می برد : شیرنوشیدن و مسواک زدن و قرآن خواندن .
پاورقیها :
29 )وسائل الشیعه ج 1 ص .355
30 ) بحارالانوار ج 76 ص .137 مکارم الاخلاق ص 51
31 )وسائل الشیعه ج 1 ص .356 المحجه البیضا ج 1 ص 297
32 ) وسائل الشیعه ج 1 ص .357
33 )وسائل الشیعه ج 1 ص .358
34 )میزان الحکمه ج 4 ص 597 کنزالعمال ج 1 ص .304
35 ) میزان الحکمه ج 4 ص 597 کنزالعمال ج 1 ص .300
36 ) کنزالعمال ج 1 ص 300 المحجه البیضا ج 1 ص .296
37 )بحارالانوار ج 76 ص 136 سفینه البحار و مدینه الحکم والاثار ج 1 ص 675 من لایحصره الفقیه ج 1 ص 54 سنن النبی ص .222
38 )بحارالانوار ج 76 ص 135 سفینه البحارو مدینه الحکم والاثار ج 1 ص 675 مکارم الاخلاق ص 49 سنن النبی ص .223
39 ) بحارالانوار ج 76 ص 139 المحجه البیضای ج 1 ص .298
40 )بحارالانوار ج 76 ص 129 کتاب الخصال ج 2 ص 480 و .481
41 )بحارالانوار ج 76 ص 135 مکارم الاخلاق ص .48
42 )بحارالانوار ج 76 ص 139 کتاب الخصال ج 2 ص .568
43 )بحارالانوار ج 76 ص 138 وص .139
44 )سفینه البحار و مدینه الحکم والاثار ج 1 ص .675 
منبع:سایت جمهوری